بسیاری از بیماران تصور میکنند برای داشتن یک رژیم غذایی ضد سرطان و رژیم غذایی افراد مبتلا به سرطان ، حتماً باید به سراغ مواد غذایی لوکس و گرانقیمتی مثل بلوبری، کینوا یا آووکادو بروند؛ اما واقعیت این است که در سبد غذایی سنتی ایرانی، گنجینههایی وجود دارد که اگر درست مصرف شوند، قویترین سلاح علیه عوارض درمان هستند. برای مثال، حبوبات (عدس، لوبیا و نخود) که پایه اصلی بسیاری از آشها و خورشهای ما هستند، ارزانترین و باکیفیتترین منابع پروتئین و فیبر محسوب میشوند. به جای حذف خورشهای اصیل، کافی است میزان روغن مصرفی را به حداقل برسانید و از گوشتهای کمچرب استفاده کنید. “عدسی” یا “خوراک لوبیا” که با زردچوبه و گلپر طعمدار شده باشند، نه تنها هضم آسانی دارند، بلکه به دلیل داشتن فیبر محلول، از یبوستهای مزمن ناشی از داروهای درمانی جلوگیری میکنند.
در این مقاله سعی کرده ایم نکاتی رو در خصوص رژیم غذایی افراد مبتلا به سرطان بگوییم، تا انتهای مقاله با ما همراه باشید.
استراتژیهای تغذیهای پیشرفته در دوران مبارزه با سرطان: فراتر از یک رژیم ساده
تغذیه در دوران سرطان دیگر صرفاً ابزاری برای “سیر شدن” نیست؛ بلکه یک مداخله درمانی استراتژیک است. وقتی بدن با تقسیم سلولی غیرقابل کنترل مبارزه میکند و همزمان تحت فشار سنگین شیمیدرمانی یا رادیوتراپی قرار دارد، متابولیسم بدن دچار تغییرات بنیادین میشود.
۱. مدیریت متابولیک و جلوگیری از کاتابولیسم پروتئین
یکی از بزرگترین چالشها در بیماران سرطانی، «کاشکسی» یا تحلیل شدید عضلانی است. تومورها میتوانند متابولیسم بدن را به گونهای تغییر دهند که بدن شروع به سوزاندن پروتئینهای ساختاری خود کند.
توصیه کاربردی: تمرکز بر پروتئینهای با ارزش بیولوژیکی بالا (HBV). منابعی مانند سفیده تخممرغ، ماهیهای چرب و ایزوله پروتئین وی (Whey) در صورتی که با وضعیت کلیوی بیمار تداخل نداشته باشند، برای بازسازی بافتهای آسیبدیده حیاتی هستند.
نکته طلایی: مصرف پروتئین باید در وعدههای کوچک و متناوب (هر ۳ ساعت) توزیع شود تا سنتز پروتئین در عضله به حداکثر برسد.
۲. قدرت فیتوکمیکالها: فراتر از آنتیاکسیدانهای معمولی
در حالی که بسیاری به اشتباه تصور میکنند باید فقط “آبمیوه” بخورند، علم مدرن بر مصرف کل میوه یا مواد غذایی کامل تاکید دارد.
- سولفورافان: موجود در کلم بروکلی و جوانهها که مسیرهای سمزدایی کبد را تقویت میکند.
- کورکومین: (ماده موثره زردچوبه) که باید همراه با فلفل سیاه مصرف شود تا جذب آن تا ۲۰۰۰ درصد افزایش یابد. این ترکیب به کاهش التهاب سیستمیک ناشی از تومور کمک میکند.
- لیکوپن پخته شده: بر خلاف بسیاری از ویتامینها که با حرارت از بین میروند، لیکوپن موجود در گوجهفرنگی پس از پختن، قابلیت جذب بسیار بالاتری برای مبارزه با رادیکالهای آزاد پیدا میکند.
راهنمای مدیریت تغذیهای بر اساس عوارض جانبی درمان
در این بخش، یک نقشه راه عملی برای مقابله با شایعترین مشکلات حین درمان ارائه توسط پزشک متخصص تغذیه شده است:
| عارضه جانبی | استراتژی غذایی پیشنهادی | مواد غذایی کلیدی |
|---|---|---|
| تهوع شدید | غذاهای خشک، سرد و بدون بو؛ پرهیز از غذاهای بسیار شیرین یا چرب | زنجبیل تازه، بیسکویت ترد، نان تست، سیب درختی |
| تغییر چشایی (طعم فلز) | استفاده از چاشنیهای اسیدی و ظروف غیرفلزی | لیموترش، نارنج، طعمدهندههایی مثل نعنا و ریحان |
| کاهش شدید گلبول سفید | رژیم نوتروپنیک (پرهیز از باکتریهای احتمالی) | غذاهای کاملاً پخته، میوههای پوستکنده، پرهیز از پنیرهای کپکزده |
| التهاب دهان (موزیت) | غذاهای پوره شده، نرم و همدمای محیط | اوتمیل نرم، ماست یونانی، اسموتیهای غیر اسیدی |
| یبوست ناشی از دارو | افزایش فیبر محلول همراه با هیدراتاسیون بالا | آلو بخارا، دانه چیا (خیسانده)، آب ولرم فراوان |
۳. اصلاح باورهای غلط: قند و سرطان
یکی از بزرگترین دغدغههای بیماران این است که “آیا قند سلولهای سرطانی را تغذیه میکند؟”. واقعیت علمی این است که تمام سلولها (سالم و سرطانی) از گلوکز برای انرژی استفاده میکنند. حذف کامل کربوهیدراتها میتواند منجر به کاهش شدید وزن و تضعیف سیستم ایمنی شود. راهکار هوشمندانه: جایگزینی کربوهیدراتهای ساده با کربوهیدراتهای پیچیده با شاخص گلیسمی پایین (مانند کینوا، جو دوسر و حبوبات). این کار باعث میشود سطح انسولین خون (که یک فاکتور رشد برای سلولهاست) در وضعیت ثبات باقی بماند.
۴. هیدراتاسیون و تعادل الکترولیتی
در طول درمان، کلیهها بار سنگینی برای دفع بقایای داروها بر عهده دارند. کمآبی بدن نه تنها خستگی را تشدید میکند، بلکه سمیت داروها را نیز بالا میبرد.
فراتر از آب: استفاده از آبهای طعمدار شده با خیار یا نعنا، سوپهای رقیق خانگی و الکترولیتهای طبیعی مانند آب نارگیل میتواند سطح انرژی را به طور محسوسی بهبود ببخشد.
۵. نقش چربیهای ضدالتهاب
اسیدهای چرب امگا-۳ (EPA و DHA) نقش کلیدی در کاهش التهاب مزمن دارند. مطالعات نشان میدهند که بیماران دارای سطوح بالاتر امگا-۳، تحمل بهتری نسبت به شیمیدرمانی نشان میدهند.
منابع: روغن ماهی با کیفیت بالا، گردو و بذر کتان. (توجه: حتماً قبل از مصرف مکملهای دوز بالای روغن ماهی با پزشک مشورت کنید، زیرا ممکن است در لخته شدن خون تاثیر بگذارد).
سفره ایرانی و رژیم غذایی افراد مبتلا به سرطان
یکی دیگر از ارکان سفره ایرانی برای رژیم غذایی افراد مبتلا به سرطان، استفاده از سبزیجات خوردن و صیفیجات است که نباید از آنها غافل شد. سبزیهایی مثل ریحان، نعنا و ترخون، اشتهاآورهای طبیعی هستند که میتوانند با حس تهوع و بدطعمی دهان مبارزه کنند. همچنین، به جای میانوعدههای صنعتی و پرشکر، میتوان از ترکیبهای سنتی مثل “شیربرنج” (تهیه شده با عسل یا شیره انگور به جای شکر) استفاده کرد که هم کالری مورد نیاز بدن را تامین میکند و هم به دلیل بافت نرم، برای بیمارانی که دچار التهاب دهان هستند بسیار مناسب است. استفاده از “رب انار” طبیعی به عنوان چاشنی در غذاها نیز میتواند به دلیل آنتیاکسیدانهای فراوان، سیستم ایمنی بدن را در برابر آسیبهای سلولی مقاومتر کند.
سوالات متداول (FAQ) رژیم غذایی افراد مبتلا به سرطان
- آیا مصرف ویتامینها به صورت مکمل در طول شیمیدرمانی توصیه میشود؟
خیر، به طور خودسرانه هرگز. برخی آنتیاکسیدانها در دوزهای بالا ممکن است با مکانیسم اکسیداسیونی که برخی داروهای شیمیدرمانی برای کشتن سلولهای سرطانی استفاده میکنند، تداخل ایجاد کرده و کارایی درمان را کاهش دهند. همیشه قبل از مصرف هر مکملی با تیم درمان مشورت کنید. - بهترین زمان برای خوردن وعده اصلی در روزهای تزریق چه زمانی است؟
معمولاً توصیه میشود ۲ ساعت قبل و بعد از تزریق از خوردن وعدههای سنگین خودداری کنید. بهترین زمان برای دریافت بیشترین کالری، زمانی است که بیمار بیشترین احساس راحتی را دارد که معمولاً در ساعات ابتدایی صبح است. - آیا رژیم گیاهخواری برای درمان سرطان بهتر است؟
الزماً خیر. در حالی که مصرف گیاهان بسیار مفید است، بیماران سرطانی به پروتئین زیادی نیاز دارند که تامین آن صرفاً از منابع گیاهی در حجم کم (که بیمار اشتهای کمی دارد) دشوار است. رژیم حاوی پروتئینهای حیوانی با کیفیت و مقدار زیادی سبزیجات (Plant-forward) معمولاً بهترین نتیجه را دارد. - برای رفع طعم فلزی دهان چه کنیم؟
استفاده از قاشق و چنگال پلاستیکی به جای فلزی، مکیدن آبنباتهای لیمویی بدون قند قبل از غذا و اضافه کردن چند قطره آب لیموترش به غذاها میتواند این حس ناخوشایند را خنثی کند. - آیا گرسنگی دادن به بدن (روزه گرفتن) سلولهای سرطانی را میکشد؟
روزه گرفتن تحت نظر پزشک (Intermittent Fasting) در برخی مطالعات نتایج نویدبخشی برای کاهش عوارض جانبی نشان داده، اما گرسنگی طولانیمدت و خودسرانه منجر به تحلیل عضلانی و شکست درمان میشود. هرگونه تغییر در الگوی غذا خوردن باید با محاسبات دقیق کالری انجام شود.
منابع علمی و مراجع معتبر (Sources & References)
American Cancer Society (ACS): Nutrition for People With Cancer – cancer.org
National Cancer Institute (NCI): Nutrition in Cancer Care (PDQ®) – cancer.gov
Academy of Nutrition and Dietetics: Oncology Nutrition Connection – eatright.org
بدون دیدگاه